Thursday, November 24, 2005
Descartes and Locke
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΚΑΡΤΕΣΙΟ ΚΑΙ ΛΟΚ
ΚΑΡΤΕΣΙΟΣ (DESCARTES 1596 – 1650)
ΜΕΘΟΔΟΣ
ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ:
Φτάνουμε στην αλήθεια με τον ορθό λόγο
Η όροι της αληθούς γνώσης είναι:
Τίποτα δεν πρέπει να αναγνωρίζουμε ως αληθές, αν δεν το γνωρίζουμε οι ίδιοι με σαφήνεια και κατηγορηματικότητα.
Κ
άθε δύσκολο πρόβλημα πρέπει να αναλύεται σε μικρότερα και μέσω της λύσης αυτών των προβλημάτων αναγόμαστε στη λύση του γενικού.
Η σκέψη πρέπει να προχωρά από τα απλά στα πιο σύνθετα.
Οι γενικοί κανόνες να διατυπώνονται μετά την εξέταση και διερεύνηση πολλών παραδειγμάτων, ώστε να ελαττώνονται στο ελάχιστο οι πιθανότητες σφάλματος.
ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟ ΑΥΤΗ ΕΦΑΡΜΟΣΕ ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
ΕΡΩΤΗΜΑ
Αυτός ο κόσμος του οποίου την κατανόηση πετυχαίνουμε με την μαθηματική μέθοδο, οι καθαρές έννοιες αριθμών και σχημάτων είναι πραγματικές ή πλάνες του νου μας; |
ΠΕΡΙ ΑΜΦΙΒΟΛΙΑΣ
Πρέπει να αμφιβάλουμε για όλες μας τις δοξασίες (τις θέτουμε υπό κρίση). Δεν μπορούμε να αμφιβάλουμε για το ότι αμφιβάλουμε. Για να αμφιβάλω όμως πρέπει να σκέπτομαι, και για να σκέπτομαι πρέπει να υπάρχω (να έχω συναίσθηση περί του ότι αμφιβάλω, και άρα συναίσθηση της ύπαρξής μου). | |
ΙΕΡΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ | |
ΚΑΡΤΕΣΙΟΣ COGITO ERGO SUM | |
ΓΚΑΣΕΝΤΙ ΤΡΩΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ | |
Το πρόβλημά σου είναι ότι εγώ υπάρχω ενώ εσύ όχι
ΑΣΦΑΛΕΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ
Για τον Καρτέσιο το κριτήριο για γνώση είναι η απόλυτη βεβαιότητα.
ΚΑΤ’ ΑΙΣΘΗΣΙΝ ΑΝΤΙΛΗΨΗ Οι αισθήσεις μπορεί να με εξαπατούν ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
| Διαφορετικές εικόνες σε διαφορετικές ώρες |
ΛΟΓΟΣΑνεξάρτητα από την εμπειρία, ο λόγος, με βάση αυταπόδεικτα αξιώματα παράγει άλλες αλήθειες. | Τι γίνεται αν υπάρχει ένας κακόβουλος δαίμονας ο οποίος με εξαπατά; |
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ
ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ | ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ |
Είναι αντιδράσεις των αισθητηρίων οργάνων, ενυπάρχουν σε αυτά και εξαρτώνται πλήρως από την φυσική τους κατάσταση. Δεν αφορούν την πραγματική υπόσταση του πράγματος που εξετάζουμε. | Είναι αυτές που έχουν την ρίζα τους μέσα στην ουσία των πραγμάτων. Δεν εξαρτώνται από την λειτουργία των αισθήσεων. Η ουσιώδης κατασκευή των σωμάτων φανερώνεται μέσα από μια πράξη του νου, ο οποίος διεισδύει στη καθαρά μαθηματική διάσταση της πραγματικότητας. |
ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΜΑΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑΣ
ΓΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΔΕΕΣ ΠΟΥ ΔΕΧΟΜΑΣΤΕ ΩΣ ΑΣΦΑΛΕΙΣ
Όσες, με την σαφήνεια και την προφάνειά τους, επιβάλλονται στο νου μας ως αυτοφανείς και αυτονόητες (π.χ. η αιτιότητα, ο νόμος της αιτιότητας).
Για τις περισσότερες ιδέες και παραστάσεις που έχουμε, αίτιοι είμαστε οι ίδιοι.1 Μόνο η έννοια του Θεού δεν έχει την αιτία της μέσα μας, γιατί το αποτέλεσμα δεν μπορεί να περιέχει περισσότερα από το αίτιο. Εξ αιτίας αυτού, εμείς – ως πεπερασμένα και ατελή όντα -, δεν μπορούμε να είμαστε αιτία του τέλειου και άπειρου Θεού.
Απαραίτητο στοιχείο της τελειότητας είναι η βεβαιότητα και η αλήθεια και ο Θεός, ως τέλειος, δεν μπορεί να μας πλανά.2 Η ύπαρξη του Θεού τίθεται ως εγγύηση της ακρίβειας των όσων αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις (του εξωτερικού κόσμου) και των όσων νοούμε με τον λόγο (του εσωτερικού κόσμου).
Η έννοια του Θεού είναι έμφυτη σε μας.
Ο Θεός είναι η μόνη απόλυτη ουσία.
Ουσίες είναι και το σώμα και το πνεύμα (διάφορες μεταξύ τους) ΔΙΑΡΧΙΑ
Η ΟΥΣΙΑ ΕΧΕΙ ΔΥΟ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ (ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΑ)
ΤΗΝ ΝΟΗΣΗ (ΩΣ ΠΝΕΥΜΑ) ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΕΚΤΑΣΗ. Η ΨΥΧΗ ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΕΚΤΑΣΗ. ΤΗΝ ΥΛΗ (ΩΣ ΣΩΜΑ) ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΕΚΤΑΣΗ
ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΣΥΝΥΠΑΡΧΟΥΝ ΝΟΗΣΗ (ΠΝΕΥΜΑ) ΚΑΙ ΕΚΤΑΣΗ (ΥΛΗ)
Η επαφή μεταξύ τους γίνεται με βάση τα ζωτικά πνεύματα που έχουν έδρα το κωνάριο.
Οι ψυχές κινούν τα σώματα κατά παραχώρηση του Θεού.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΠΑΘΗ
Η ΨΥΧΗ ΕΧΕΙ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΠΑΘΗ
Οι ιδέες διακρίνονται σε τρία είδη:
ΠΛΑΣΤΕΣ (σχηματίζονται από την φαντασία μας)
ΤΥΧΑΙΕΣ (σχηματίζονται από τον έξω κόσμο με βάση τις αισθήσεις)
ΕΜΦΥΤΕΣ (αποτελούν την ουσία του πνεύματός μας: είναι οι όροι υπό τους οποίους σκεπτόμαστε και χωρίς τους οποίους το πνεύμα δεν μπορεί να νοήσει τίποτα έννοιες ΧΩΡΟΥ, ΧΡΟΝΟΥ, ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ)
Κατά τον Καρτέσιο δεν μπορούμε να αισθανθούμε τον εαυτό μας χωρίς ελευθερία.
Η φιλοσοφία του Καρτέσιου είναι:
ΜΗΧΑΝΟΚΡΑΤΙΚΗ (ως προς τον εξωτερικό κόσμο / αιτιότητα)
ΒΟΥΛΙΣΙΑΡΧΙΚΗ (ως προς τον εσωτερικό / ελευθερία βούλησης)
JOHN LOCKE (1632 – 1704)
Δεν δέχεται την ύπαρξη έμφυτων ιδεών στο νου του ανθρώπου. Ούτε η ιδέα του Θεού είναι έμφυτη. | |
Ο νους του ανθρώπου είναι tabula rasa (γραμματείον κενόν). |
Η ΓΝΩΣΗ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ
ΕΡΩΤΗΣΗΑΦΟΥ Η ΨΥΧΗ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ TABULA RASA, ΑΠΟ ΠΟΥ Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΜΑΣ ΣΤΙΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ; |
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ | |
ΑΠΛΑΌσα έρχονται αμέσως δια της εσωτερικής και εξωτερικής εμπειρίας στη συνείδηση | ΣΥΝΘΕΤΑΌσα δημιουργούνται με την επεξεργασία και τον συνδυασμό των απλών |
Οι απλές ιδέες διακρίνονται σε:
Όσες σχηματίζονται από μία μόνο αίσθηση (ήχος, χρώμα, οσμή,…)
Όσες παράγονται από τη σύγχρονη ενέργεια περισσότερων αισθήσεων (π.χ. σχήμα αντικειμένων, κίνηση)
Όσες γίνονται συνειδητές με μόνο την εσωτερική εμπειρία (π.χ. συναισθήματα, ορέξεις, κ.α.)
Όσες σχηματίζονται με τη σύγχρονη επίδραση εσωτερικής και εξωτερικής εμπειρίας (π.χ. πόνος, ηδονή, δύναμη, ενότητα, …)
Οι σύνθετες ιδέες διακρίνονται σε:
ΟΥΣΙΕΣ | Το όντος ον, οι φορείς των ιδιοτήτων. Την πραγματική τους φύση δεν την γνωρίζουμε. Μόνο τις ιδιότητες των ουσιών γνωρίζουμε. |
ΤΡΟΠΟΙ | Έννοιες στις οποίες δεν αντιστοιχεί τίποτα το πραγματικό. Τέτοιες έννοιες είναι:
Οι μορφές αυτές παράγονται από τις παραστάσεις μας. |
ΣΧΕΣΕΙΣ | Οι σχέσεις είναι απόρροια της σύνταξης των φαινομένων (σχέσεις τοπικές, χρονικές, προτεραιότητα, υστέρηση, εμπρός, πίσω, άνω, κάτω, αίτιο και αιτιατό) |
Η αξία και το κύρος των παραστάσεών3 μας είναι ανάλογα της φύσης των αντικειμένων από τα οποία προέρχονται.
Απλές παραστάσεις | Έχουν αξία αντικειμενική, αφού προέρχονται από τον εξωτερικό κόσμο και κατ’ ανάγκη είναι σύμφωνες με αυτόν |
Σύνθετες παραστάσεις | Σχηματίζονται με βάση το υλικό της εμπειρίας, αλλά γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας από τον νου και δεν μπορεί να είναι αντικειμενικές |
Η ΓΝΩΣΗ ΜΑΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ.
ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΓΝΩΣΗ ΑΠΟΚΛΕΙΕΤΑΙ.
ΤΟ ΟΝΤΩΣ ΟΝ, Η ΟΥΣΙΑ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΑΓΝΩΣΤΗ
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΕΧΤΟΥΜΕ ΟΤΙ ΤΟ ΟΝΤΩΣ ΟΝ ΥΠΑΡΧΕΙ, ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ: Ο ΘΕΟΣ.
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΒΟΥΛΗΣΗ ΣΤΟΝ LOCKE
1 Βλ. Νταλάρας, «Δεν φταις εσύ, η φαντασία μου τα φταίει…»
2 Όπως πάντα, η τέλεια απάτη είναι αυτή που δεν καταλαβαίνει κανείς.
3 ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ: Αναμνηστική εικόνα πρότερης αντίληψης. ΚΑΤ’ ΑΙΣΘΗΣΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ: Είναι παρόν το αντικείμενο που την προκαλεί.
